“Para Doktoru” olarak tanınan, John Hopkins Üniversitesi’nde uygulamalı ekonomi profesörü olan Steve Hanke, seçimlerden sonra değer kaybı hızlanan TL için çözüm senaryosunu Twitter üzerinden yaptığı bir paylaşım ile açıkladı.
Yaptığı paylaşımda Türk Lirası’ndaki hızlı değer kaybına dikkat çeken Steve Hanke, çözüm olarak kendisinin 1997 yılında Bulgaristan’da da uyguladığı “Para Kurulu” olarak bilinen sistemi işaret etti.
Seçim Sonrası TL’de Değer Kaybı Hızlandı
Türkiye bir süredir “düşük faiz, düşük enflasyon, düşük cari açık” denen bir ekonomi modelini “Türkiye Modeli” başlığı altında Dünya’ya duyurmaya çalışıyordu. Modele göre yüksek faiz oranları ekonomi yavaşlattığı gibi ihracatı düşürüyor, düşen ihracat ülkeye giren döviz miktarını baskılıyordu. Cari açık artıyor ve enflasyon ile faiz doğru bir orantı ile ilerliyordu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon neticedir” sözleriyle uygulamaya koyduğu ekonomi politikası ise yeni kabinenin atanması ile sonlandırıldı.
Uzun bir süredir tartışmalara konu olmasına ve hem yurtiçi hem yurtdışı akademik çevrelerinden çok fazla tepki görmesine rağmen uygulanmaya devam edilen sistem ise Türkiye’de enflasyonun yükselmesi, cari açığın rekor kırması ve TL’nin hızla değer kaybetmesiyle sonuçlandı.
13. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ardından sandıktan çıkan “istikrar” mesajı sonrası ise, ekonominin başına geçen Mehmet Şimşek, uygulanan “Faiz sebep, enflasyon neticedir” politikasını, “Türkiye’nin rasyonel bir zemine dönmek dışında bir seçeneği kalmamıştır” sözleri ile rafa kaldırdı.
Seçim öncesinde belirli bir seviyede tutulma çalışan kur ise, Mehmet Şimşek’in “rasyonel” politika söylemlerinin etkisiyle değer kazanımını hızlandırdı. 28 Mayıs’ta gerçekleştirilen 2. tur seçimlerin ardından günümüze kadar yaklaşık yüzde 10 değer kaybeden TL’nin, son 2 yıllık performansı ise yüzde 150’yi aşan bir erimeyi işaret ediyor.
Türkiye’ye Bulgar Modeli: Para Kurulu Şart!
Hızla değer kaybeden TL ve rasyonel bir zemine uzak olan ekonomi politikaları hem küresel finans camiasında hem de ünlü ekonomi profesörleri arasında oldukça geniş kapsamlı bir tartışmaya sebep olmuştu.
Bilim dünyasından tartışmalara yönelik son cevap ise Türkiye’ye para biriminin değer kaybının önlenmesi için eskiden kullanılmış bir modeli öneren John Hopkins Üniversitesi profesörü Steve Hanke’den geldi.
Twitter’ından yaptığı paylaşımda Türkiye’ye 1997 yılında Bulgaristan’a uygulattığı kendi modeli olan “Para Kurulu” sistemini öneren Hanke, tek yol olarak ise bunu işaret etti.
Türk Lirası, değer kaybediyor ve kaybetmeye devam ediyor… ÇÖKEN lirayı kurtarmanın tek yolu, 1997’de Bulgaristan’da uyguladığım gibi bir “Para Kurulu” modeli kullanmaktır. Model Bulgaristan için harika çalıştı
Steve Hanke
Bulgaristan Para Kurulu uyguladığında Leva ne oldu?
Steve Hanke’nin Para Kurulu uygulamasına işaret ettiği dönem olan 1996’nın sonundan 1997’nin şubat ayına kadar Bulgar Leva’sı ABD doları karşısında akıl almaz bir değer kaybı yaşamış ve iki ay içerisinde ülkede dolar kuru, 6.5 katına çıkmıştı (0.40’tan 3.18 Leva’ya). Hanke’nin Para Kurulu uygulamasının başladığını ifade ettiği dönemle birlikte ise Steve Hanke’nin “başarılı” olarak nitelendirdiği dönemde dolar yeniden 1.39 Leva seviyesine kadar geri çekilmişti.
“Para Kurulu” Nedir?
Peki Hanke’nin 1997 yılında Bulgaristan’da uygulattığı ve işe yaradığını söylediği “Para Kurulu” modeli nedir?
Para kurulu düzenlemesi, kati bir sabit döviz kuru modelini temsil eder. Bu sistemde, hükümet veya merkez bankası tarafından belirlenen sabit bir oran üzerinden ulusal para talep edildiğinde, rezerv para ile ulusal para arasında dönüşüm sağlanır. Buna göre ulusal para ile çıpa olarak kullanılan yabancı para arasında tam ve sınırsız bir konvertibilite sağlanmalıdır.
Para kurulunun temel özelliği, rezerv para olarak tutulan konvertibl bir yabancı para veya “altın” gibi istikrarlı bir malın kullanılmasıdır.
Merkez bankası yerli para aktiflerini tutarken, para kurulu ise bunu yapmaz. Bununla birlikte “Para kurulu” sistemi, ulusal para ile rezerv para arasındaki sabit pariteyi garanti ettiği için güven ortamının oluşmasını sağlar. Bu yüksek kredibilite, faiz oranlarını uluslararası düzeye çeker ve belirsizliğin ortadan kalkmasıyla risk primini düşürür. Aynı zamanda uluslararası piyasalara daha kolay erişim sağlar ve uzun vadede dış ticaretin artmasına katkıda bulunur.
Bu sistem 1997 yılında krizin içinde olan Bulgaristan’da uygulandığında ise Steve Hanke’nin değimiyle “başarıya ulaşmıştır”.
Krizin başlangıcında, Bulgaristan’da hükümetin aşırı harcamaları, yolsuzluk ve kötü yönetim gibi faktörler etkili olmuştur. Bu durum, ülkenin ekonomik dengelerini sarsmış ve mali sistemde büyük bir güven kaybına neden olurken ulusal para birimi ise hızlı bir değer kaybı ile karşı karşıya kalmıştı.
1996 yılında, Bulgaristan’ın milli para birimi olan Lev’in döviz kuru dolar karşısında baskı altına girmesi ve sürekli olarak değer kaybetmeye başlaması, hükümetin para birimini korumak için büyük miktarlarda döviz rezervi harcamasıyla sonuçlandı. Aynı zamanda, hükümetin bankaları desteklemek için verdiği garantilerin büyüklüğü de ekonomik dengesizliği artırıyordu.
Bulgaristan hükümeti, krizin etkilerini hafifletmek için acil ekonomik reformlar ve kemer sıkma önlemleri almaya karar vermişti. Bu reformlardan birisi de “Para Kurulu” olarak adlandırılan, ulusal para biriminin çapa görevi gören başka bir istikrarlı para birimine bağlanmasıydı. O dönemde Leva’nın hangi para birimine sabitleneceği ise büyük bir tartışma konusu olmuş, ancak gelecekte Avrupa Birliği’ne girmesi muhtemel olan Bulgaristan, Liva’yı 1’e 1 oranında Alman Markı’na sabitlemeye karar vermiştir.
Modelin Türkiye Ayağı
Profesör Steve Hanke aslında uzun zamandır Türkiye’ye “Para Kurulu” modelini tavsiye ediyor. Daha önceki yaptığı açıklamalarda hükümetin faiz indirimi kararına yönelik eleştirilerini açık bir dille getiren Hanke, Recep Tayyip Erdoğan’ın Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin 79. Genel Kurulu’ndaki “Vatandaşlarımızı enflasyona ezdirmemeye politikamıza sıkı sıkıya bağlıyız” açıklamasının ardından verdiği bir demeçte, “Eğer bu dediğini gerçekleştirmek istiyorsa bunun için tek yol Türk para biriminin bir çıpa para birimi olarak uluslararası istikrarı olan bir başka para birimine veya altına endekslemesi, ayrıca bunu için bir “Para Kurulu” kurmasıdır” açıklamasını yapmıştı.
“Para Kurulu” hakkındaki ilkelerini “Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Para Kurulları” adlı kitabında açıklayan Hanke, çıpa görevi gören kobvertıbl para sisteminin işe yaradığını 1992 Estonya, 1994 Litvanya, 1997 Bulgaristan ve Bosna-Herkes’te Para Kurulu’ndan sorumlu olduğu zamanlarda kanıtladığını belirtti.
Özellikle hızla değer kaybeden TL’nin güçlü bir para birimine karşı endekslenmesinin önemine sıkça vurgu yapan Hanke, yaptığı paylaşımlarda ise çoğunlukla TCMB’yi çok yüksek hızda ve miktarda para basmak ile suçladı.
Onun çözüm yolu ise daha önce sıkça yaptığı açıklamalarda üstüne basa basa anlattığı gibi basit bir şekilde ilerliyor. Öncelikle Hanke yaptı açıklamalarda Bulgaristan’ı işaret ederek “Para Kurulu” sistemi ile 30 gün içerisinde enflasyonu durduklarını belirterek sistemin faizler üzerinden negatif bir etkiye sebep olduğunu ve dolayısıyla Erdoğan’ın “faiz karşıtı” görüşlerine de uygun olacağını söylüyor.
